Bij de lezingen van vandaag, dacht ik aan Tom. Tom is
vijftig en sinds lang een van mijn beste Afrikaanbse vrienden. Hij is
journalist, afkomstig uit Liberia en van het goede hout gesneden. Als je met
hem in contact komt, voel je zijn vuur, zijn bevlogenheid en inzet voor
waarheid, voor recht, en zijn boosheid over onrecht en corruptie van de leiders
in zijn land. Toen ik hem de eerste keer ontmoette in 1987, was hij kort
daarvoor ontsnapt uit het gevang in Monrovia. Drie keer heeft hij sindsdien
moeten vluchten uit zijn land. Hij loopt mank vanwege een schotwond in zijn
been. Hij is een vluchteling, die onder ons woont, wel met een status. Steeds
opnieuw verwondert het mij, hoe het mogelijk is, dat Tom het niet voor gezien
houdt en zo vol vuur blíjft opkomen voor waarheid en recht, en blijft schrijven
tegen onrecht en corruptie bij de leiders in zijn land. Hij heeft toch aan de
lijve ervaren dat er een prijskaartje aanhangt, dat je leven gevaar loopt als
je corrupte praktijken aan de kaak stelt. Hij woont nu in Heerlen; in zijn land
is hij niet veilig. Hij gaat door met strijden voor recht en tegen onrecht in
zijn land, in Afrika, in de wereld, maar nu via internet; hij kan niet anders.
Verleden week is hem meegedeeld door het ministerie van Buitenlandse Zaken, dat
hij voorzichtig moet zijn in zijn contacten, omdat hij bovenaan de dodenlijst
staat in zijn land. De boodschap die hij uitdraagt is de machthebbers in zijn
land niet welgevallig.
Als ik aan het verhaal van Tom denk, dan denk ik: Hij is een profeet van
vandaag. Profeten zijn soms opvallend, maar meestal onopvallend onder ons
aanwezig. Je kunt ze tegenkomen op de promenade in Heerlen, voor wat het
uiterlijk betreft mensen zoals iedereen, maar in feite vol van een wereld die
anders is dan de wereld waarin wij wonen, en die daarover spreken en - zoals
Tom - schrijven. Profeten zijn mensen, die een boodschap hebben, die niet
altijd welgevallig is. Zij spreken ons aan op ons leven, op onze houding, op
onze standpunten. Ze brengen niet altijd een gemakkelijke boodschap. Zij
roepen op tot een omkeer naar leven. Ze wijzen op wegen die begaan moeten
worden om een samenleving menswaardig te maken of te houden.
Want wat zijn profeten, wat doen ze?
Het zijn mensen, die anders tegen de werkelijkheid aan kijken dan hun
tijdgenoten. Het zijn mensen, die een beeld voor ogen hebben, hoe de schepping
door God bedoeld is, harmonie en vrede; alles in onderlinge samenhang, mens en
dier en alles wat leeft. Ze wegen de ontwikkelingen en zien, hoe die onderlinge
samenhang verstoord wordt, hoe het milieu aangetast wordt, hoe de huidige
generatie leeft op een manier die het leven voor toekomstige generaties
bedreigt, hoe de westerse wereld zich een levensniveau aanmatigt ten koste van
de mensen in het Zuiden.
Profeten wegen het politieke beleid en gaan na waar prioriteiten liggen, of de
sterkste schouders ook de zwaarste lasten dragen, of er groepen zijn die
onderdrukt worden en wat daaraan wordt gedaan. En ze kijken kritisch naar de
geestelijke leiders. Houden zíj zich bezig met fundamentele kwesties van leven
en dood, of kissebissen zij over hun eigen macht en positie? Ondersteunen zij
de zwaksten in de samenleving, de onderdrukten, de armen? Of kijken ze alleen
de machtigen en rijken naar de ogen?
Met zulke vragen zijn profeten - ook vandaag - bezig, en dan, soms plotseling,
krijgen ze een ingeving. Het is of er iets doorbreekt. Hun boodschap is een
oproep tot omkeer naar leven; naar levenskansen voor iedereen, ongeacht kleur,
afkomst, ras en geslacht; naar levenskansen ook voor de komende
generaties.
Die oproep draagt onvermijdelijk een waarschuwend karakter, en dat valt niet
altijd in goede aarde. Zij praten de mensen niet naar de mond, maar klagen het
onrecht aan en stellen hun toehoorders voor een ondubbelzinnige keuze: het een
of het ander, met alle consequenties vandien. Dat is iets wat mensen niet graag
horen, vooral leiders niet. Maar het met woord en daad opkomen voor waarheid
roept tegenreakties op. Dat was het geval met Jezus, zoals we hoorden in het
evangelie. "Van wie ben jij er een?" vroegen zijn stadgenoten. Wat
denk je wel! En zij bedreigden hem met de dood.
Wie zijn onze profeten? Naar wie luisteren wíj?
Als bij voorbeeld op dit moment de discussie gaat over criminele asielzoekers,
bij wie leggen wij dan ons oor te luister?
- Zijn dat de politici, die roepen: Als ze zich niet gedragen eruit ermee,
Nederland is vol, 80.000 mensen in de AZC's is teveel, onze economie moet sterk
blijven en blijven groeien, onze sociale voorzieningen zijn voor ons en voor
niemand anders, ons eigen volk eerst?
- Of zijn het juist de mensen van elders, die naar ons gevlucht zijn, die ons
tot nadenken moeten stemmen: over de ongelijke verdeling van de goederen in de
wereld, over onze economie, over de ongelijke levenskansen, over de hebzucht
van het Westen, over de roof van grondstoffen, over de onwil van het Westen om
handels relaties onder kritiek te stellen, om echt het brood te breken op
wereldschaal?
- Tom is een vluchteling, zwart van huidskleur, uit Afrika, uit Liberia nota
bene. Spelen wij op de persoon, zoals de inwoners van Nazaret deden tov. Jezus?
Of luisteren wij naar hem, ook als zijn aanwezigheid ons vragen stelt naar onze
levenswijze?
- Er is moed voor nodig om tegen de stroom in te durven gaan. Er is ook moed
nodig om te durven luisteren.